Dotychczas znaczna część gier i zabaw realizowanych w ramach SKN opierała się na znanych już naszym uczniom prostych zasadach. Zdarzały się również propozycje zajęć warte szczególnej uwagi – wciągające młodzież w proces przygotowania ich, oraz w późniejszą realizację. Jeżeli scenariusz gry jest interesujący to, zdaniem nauczycieli, umiejętne połączenie jej nawet ze skomplikowaną wiedzą
z zakresu biologii, wspomaga skutecznie naukę. Poniżej prezentujemy kilka przykładów gier i zabaw wykorzystywanych we wzajemnym nauczaniu.

Przykład 1.  Gra planszowa „Wąż biologiczny”, którą opracowali uczniowie pracujący w SKN prowadzonym przez Krzysztofa Osowskiego z Gimnazjum nr 1 w Bartoszycach. Jej reguły są na tyle proste, że nie powinny sprawić problemu koleżankom i kolegom. By wygrać trzeba mieć trochę szczęścia, co z pewnością dodaje więcej frajdy i zabawy.

 

 

Znak zapytania z cyfrą obok oznacza numer pytania, na które należy odpowiedzieć. Jeżeli nie odpowiemy prawidłowo nie uzyskujemy punktu. Jeśli odpowiemy prawidłowo to dostajemy 1 punkt.

Przykłady pytań:

Pytania do gry „Wąż biologiczny”

1) Wymień składniki krwi

2) Jak nazywa się zabieg przetaczania krwi?

3) Ile litrów krwi krąży w ciele dorosłego człowieka?

4), Jakie główne części wyróżniamy w ciele człowieka?

5) Wymień rodzaje narządów, przez które płynie krew?

6) Jak nazywa się błona otaczająca serce?

7) Wymień grupy krwi

 

Przykład 2.   Jest to tradycyjna gra w statki, którą przygotowali uczniowie pracujący pod kierunkiem Grażyny Szczepaniak z Gimnazjum nr 2 im. Królowej Jadwigi
w Działdowie. Możliwość wykonania ruchu na planszy wiąże się z odpowiedzią na pytanie z zakresu biologii. By wygrać, nie wystarczy znajomość strategii, ważna jest również wiedza z zakresu szkolnego przedmiotu.

Przykład 3.  Krzyżówka, przygotowana przez uczniów pracujących pod opieką Edyty Knopek z Gimnazjum nr 2 w Ustroniu. Ta forma wzajemnego nauczania cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem w wielu szkołach.       

zasami mankamentem krzyżówek były zbyt trudne pytania, z którymi nie mogli sobie poradzić gimnazjaliści podczas zajęć wzajemnego nauczania. By uniknąć tego błędu, warto przypomnieć twórcom o tym, że celem rozwiązywania przygotowanej krzyżówki jest wspólna nauka poprzez zabawę, a nie rywalizacja autorów z odbiorcami i ustalenie, kto wie więcej. Dobrze jest także zaproponować uczniom, aby krzyżówkę zweryfikowali koledzy i koleżanki z klasy równoległej lub starszej.

Przykład 4. Oprócz tradycyjnych krzyżówek, uczniowie pod opieką Michała Szczepanika z Gimnazjum im. K. K. Baczyńskiego w Poczesnej przygotowali również krzyżówkę graficzną. Jest ona nieco trudniejsza, ale dotyczy tylko jednego zagadnienia, w tym przypadku – modyfikacji łodygi.

 

Przykład 5. „Biologiczne domino” opracowane przez uczniów Aleksandry Sadowskiej
z Gimnazjum nr 9 im Jana Pawła II w Kaliszu.

Zasady gry również w tym przypadku są proste i dobrze znane. Na szczególną pochwałę zasługuje praca uczniów, polegająca na przygotowaniu kilkudziesięciu „kostek”
z prostymi hasłami. Ten przykład pokazuje nam, że aby uczyć innych, wcale nie trzeba przygotowywać skomplikowanych lub drogich pomocy. Zwykle pozytywny skutek przynoszą proste metody.

Przykład 6.  Wykreślanka na temat owadów, którą przygotowali uczniowie Jolanty Otręby z Gimnazjum Nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi w Olsztynie.  Zarówno przygotowanie tego zadania, jak i jego rozwiązanie należą do bardzo pracochłonnych czynności. Przewidzieli to uczniowie, którzy pracując zadanie przygotowali cenną podpowiedź dla koleżanek i kolegów, kluczową dla całości zadania, a także model odpowiedzi, który może być bardzo przydatny podczas dokonywania samooceny lub oceny koleżeńskiej.

Zadanie to można jeszcze bardziej udoskonalić, umieszczając litery wewnątrz diagramu np. w tabeli, przez co wykreślanka stanie się bardziej czytelna.

Polecenie: Przed tobą wykreślanka dotycząca owadów. Zawiera ona przedstawicieli owadów i części ich budowy. Wyrazy są ułożone pionowo, poziomo, na ukos, wspak.

WÓŁUTETAWOŁGMLKPOKŁADEŁKOLKPE

OKTRYUIHIKJKGIPAPARATGĘBOWYBHMI

HGCHGKUOGOKSHITUREDSNJINLKDCIKN

RJIHNAJOFGJPLIKWRYSTIAKRAWZCOPSE

GKADWFUTWMIRGHIKZCAWUŻKGLATSŻ

PAWNRBKIERTYZDLROAWEBJACĄLSEZA

WLKOAASDRUOYHONJDIOCAERMOTYLR

PWIMŁLGOACXIDKJFDKJDFTROPOLKDRB

KFISYCZUŁKIMIŁPOEBWIOPLIDLKSIEOTO

AKOMARASIWWAWPOLJŁBALNLKSAEWE

PONJFLOWADKIEOASKNKOLYÓLOEIRNIZ

KSWSDEPWOENLAPDOAKSEKIŻLAEPWBR

CHRZĄSZCZFRISTAWONOGIPEALAKSWIP

Podpowiedź:aparat gębowy, chrząszcz, czułki, głowa, komar, larwa, motyl, odnóża, odwłok, oko, owad, poczwarka, pokładełko, przeobrażenie, skrzydła, stawonogi, tchawki, tułów, żuwaczki

Wzór odpowiedzi:

WÓŁUTETAWOŁGMLKPOKŁADEŁKOLKPE

OKTRYUIHIKJKGIPAPARATGĘBOWYBHMI

HGCHGKUOGOKSHITUREDSNJINLKDCIKN

RJIHNAJOFGJPLIKWRYSTIAKRAWZCOPSE

GKADWFUTWMIRGHIKZCAWUŻKGLATSŻ

PAWNRBKIERTYZDLROAWEBJACĄLSEZA

WLKOAASDRUOYHONJDIOCAERMOTYLR

PWIMŁLGOACXIDKJFDKJDFTROPOLKDRB

KFISYCZUŁKIMIŁPOEBWIOPLIDLKSIEOTO

AKOMARASIWWAWPOLJŁBALNLKSAEWE

PONJFLOWADKIEOASKNKOLYÓLOEIRNIZ

KSWSDEPWOENLAPDOAKSEKIŻLAEPWBR

CHRZĄSZCZFRISTAWONOGIPEALAKSWIP

Tradycyjne testy, pytania i zadania

Ze zrozumiałych względów, najpopularniejszym elementami wzajemnego nauczania i sprawdzianów, były testy złożone z zadań zarówno zamkniętych, jak i otwartych. Tworzenie dobrych pytań i poleceń przez uczniów to prawdziwe wyzwanie, ponieważ nie posiadają oni nawet elementarnego przygotowania w tym zakresie. Czasami dopiero podczas dyskusji z nauczycielem gimnazjaliści mogą zrozumieć dokładnie znaczenie stosowanych sformułowań, znaleźć niepoprawne obliczenia lub pozornie drobne literówki, które w sposób istotny zmieniają sens pytania. Powszechna, choć niepożądana, jest tendencja do tworzenia pytań zamkniętych, sprawdzających głównie stan pamięci, a nie umiejętność rozumowania.

Dużą trudnością dla młodzieży jest także stosowanie poprawnej terminologii biologicznej i pokonanie zawiłości językowych w takim stopniu, aby treść pytań była precyzyjna, ścisła i całkowicie jasna dla odbiorcy.

W pytaniach przygotowywanych przez gimnazjalistów w ramach wzajemnego nauczania zdarzały się błędy, które były konsekwencją zarówno zwykłych pomyłek (np. literówek), jak i różnic występujących między intuicyjnym (potocznym), a ścisłym – naukowym rozumieniem pojęć. Z tego powodu duże znaczenie ma, prowadzona razem
z nauczycielem, poprawa testów przygotowywanych samodzielnie przez gimnazjalistów. Jest to świetna metoda nauki, pozwalająca na wgląd we własne dokonania i korzystanie w przyszłości z osobistych doświadczeń.

Samo opracowanie testu na ogół nie stanowiło dla uczniów większego problemu. Zadanie to wykonywali chętnie, choć nie zawsze ich praca mogła być wykorzystana przez innych nauczycieli lub uczniów. Zdarzały się przypadki, że nauczyciel nie nadzorował pracy uczniów, przez co poziom trudności testu był zbyt wysoki. Niejednokrotnie uczniowie zamieszczali w swojej dokumentacji wzajemnego nauczania refleksje, które świadczyły o tym, że przygotowanie ambitnych zadań dla koleżanek
i kolegów nie przyniosło oczekiwanych rezultatów.

Jak oceniać testy przeprowadzone przez uczniów dla kolegów?

Istnieje w tym zakresie wiele możliwości. Ocena poprawności przeprowadzonego testu, dokonana może być przez uczniów lub przez nauczyciela. Dobrą praktyką jest całkowite odejście od oceny za pomocą stopni szkolnych. Jeśli oceny dokonują uczniowie, warto pokusić się o samoocenę lub ocenę koleżeńską przeprowadzoną z wykorzystaniem modelu odpowiedzi opracowanego przez grupę, która przygotowuje wzajemne nauczanie i sprawdzian.

Za najlepsze, bo najbardziej efektywne narzędzie tej oceny, uznaje się informację zwrotną. Osoba, która wypełniła test dowiaduje się z niej, co jest jej sukcesem, co wykonała dobrze, jakie zdarzyły jej się niedociągnięcia, w jaki sposób poprawić błędy
i co zrobić, aby uniknąć ich w przyszłości? Jest to działanie o wiele bardziej rozwijające, niż ocena stopniem.

Oto przykład informacji zwrotnej udzielonej przez nauczycielkę. Uczennice rozwiązywały w parze zadania przygotowane przez grupę 3 SKN. Na podstawie oceny poznają mocne strony swojej pracy i otrzymują wskazówki dotyczące poprawy.

 

Pytania, które kształcą

Okazuje się, że uczniowie są całkowicie zdolni do tworzenia ciekawych pytań i zadań, potrafią także zainteresować i zaintrygować odbiorców, co z kolei zachęca ich do poszukiwania odpowiedzi. Poniżej znajduje się kilka przykładów dobrych pytań
i poleceń, zaczerpniętych z testów opracowanych przez uczniów, w ramach wzajemnego nauczania.

Przykład 1. Pytania z materiałów przygotowanych przez uczniów pracujących pod opieką Urszuli Herbeć – Dołgan z Gimnazjum nr 2 im. Marii Skłodowskiej -Curie
w Nowej Rudzie.

  • Dlaczego zarybianie małych zbiorników wodnych jest groźne dla jaj i kijanek żaby?
  • Jak można zapewnić płazom bezpieczne przemieszczanie się wiosną do zbiorników wodnych?
  • Jaki wpływ na życie płazów ma stosowanie środków chemicznych w rolnictwie?

Tak skonstruowane pytania mają wiele zalet: wyrażone są językiem zrozumiałym dla uczniów, są jednoznaczne, mają charakter otwarty, odwołują się do myślenia, są powiązane z praktyką życiową i sytuacjami, z którymi uczniowie mogą łatwo zetknąć się poza szkołą, sprawdzają wiedzę kompleksowo i wpływają na kształtowanie postaw pożądanych społecznie.

Przykład 2. Pytania, które uczniowie Izabeli Kościelniak z Gimnazjum nr 14 im.
H. Kołłątaja we Wrocławiu umieścili w sprawdzianie przygotowanym dla swoich kolegów.

  1. Połącz w pary:
  2. nikotyna                          1. gaz łączący się z płytkami krwi
  3. tlenek węgla                    2. występują w nich związki wywołujące nowotwory
  4. substancje smoliste         3. trująca substancja, atakująca układ nerwowy

                                                           4. gaz łączący się z hemoglobiną krwinek czerwonych

Zadanie ma przejrzystą, bardzo prostą konstrukcję i intuicyjny charakter. W pełni spełnia kryteria zadania „do wyboru”, ponieważ liczba rozwiązań, przewidzianych przez autorów jest większa, niż prawidłowych dopasowań. Widać wyraźnie, że osoba rozwiązująca zadanie do samego końca dokonuje wyboru i nie przyporządkowuje automatycznie ostatniej odpowiedzi. Dodatkowym plusem tego zadania jest ciekawe brzmienie dystraktora (odpowiedzi nieprawidłowej), która może sprawiać wrażenie teoretycznie prawdopodobnej.

  1. Napisz, jak najlepiej postąpić w danej sytuacji i oszacuj w skali od 1 (bardzo łatwo) do 5 (bardzo trudno). Czy łatwo, czy trudno byłoby ci to zrobić?
  2.  Twoi koledzy i koleżanki palą marihuanę, a ty nie masz ochoty. Dokuczają ci, wyśmiewają.
  3. Jak najlepiej byłoby postąpić?

....................................................................................................................................

  • 1 2 3 4 5
  • Twoi przyjaciele chcą się przejechać samochodem. Prowadzić ma ich znajomy, który jednak wypił alkohol. Oczekują od ciebie, że z nimi pojedziesz.
  • Jak najlepiej byłoby postąpić?

.......................................................................................................................................

  • 1 2 3 4 5

To ciekawe, dwuczęściowe pytanie ma wybitnie kształcący charakter. Jednocześnie, poprzez odwołanie się do oceny postawy i zarazem oceny osobistego stosunku do opisanej sytuacji problemowej, pozwala wkroczyć na najwyższy poziom uczenia się – na poziom ewaluacji. Uczniowie udzielający odpowiedzi dokonują analizy opisanych okoliczności, wyobrażają sobie możliwe reakcje, określają własne stanowisko i odnoszą się do skali trudności. Wykonanie zadania wymaga także zrozumienia i zastosowania wiedzy w całkowicie nowej sytuacji praktycznej, z jaką, hipotetycznie, mogą zetknąć się w życiu.

Przykład 3. Jest to fragment testu przygotowany przez uczniów Mirosławy Kozieł
z Gimnazjum nr 11 w Jaworznie, składający się z pytań otwartych z tzw. luką.

Zadanie 4. Uzupełnij tekst odpowiednimi wyrazami z ramki:

jajowód, zapłodnienie, plemniki, gamety, jajowa

Połączenie plemnika z komórką jajową to ……………………Dochodzi do niego w początkowej części ………………… Proces ten rozpoczyna rozwój nowego organizmu. Chociaż w otoczenie komórki ………………… dociera około setki plemników, tylko jeden łączy się z nią. Zmienia się wtedy struktura błony komórki jajowej, co zapobiega wnikaniu kolejnych ………………… męskich.

Zadanie to ma wiele plusów. Aby uniknąć nieoczekiwanych odpowiedzi, autorzy pytania przygotowali zestaw określeń, które powinny być umieszczone w pustych miejscach. Ideałem jest zachowanie zasady, że miejsce luki jest zawsze w środku zdania, nie na jego początku. Tylko wówczas nie ma obligatoryjnej konieczności dwukrotnego czytania zdania: po raz pierwszy, aby rozpoznać jego sens i po raz drugi, by odszukać właściwe określenie i wypełnić lukę. Ponadto w tak skonstruowanym zadaniu nie ma luk wielokrotnych (miejsc do uzupełnienia przedzielonych tylko przecinkiem lub spójnikiem), które znacznie komplikują wykonanie zadania i często dezorientują. Luki zaznaczone linią kropkowaną są takiej samej długości i nie pomagają rozpoznać wyrazu do wpisania, na podstawie rozmiaru luki.

Przykład 4. Test przygotowany przez uczniów Anny Kalinowskiej z Gimnazjum Gminnego im. Bohaterów Powstania Listopadowego w Dębe Wielkie, zawierał pytania bardzo rzadko spotykane we wzajemnym nauczaniu, chociaż w ramach SKN uczniowie mieli możliwość poznać przykłady poszukiwania odpowiedzi na pytania problemowe.

Pytania, które mają na celu doprowadzić do uzyskania odpowiedzi, będącej rozwiązaniem problemu intelektualnego, bądź praktycznego, należą do szczególnie cennych dla rozwijania u uczniów umiejętności radzenia sobie w sytuacjach życiowych. Prezentowane pytanie ma właśnie taki charakter, dlatego szczególnie zależy nam na stawianiu przez uczniów jak największej liczby podobnych kwestii.

Pytanie:  „Wyjaśnij, co się dzieje, kiedy w organizmie brakuje insuliny, napisz, jakie są tego skutki i co chory powinien wtedy zrobić?” jest właściwie złożone z trzech części, z których każda może być oddzielnym problemem do rozwiązania. Dla uzyskania większej przejrzystości, można byłoby je rozdzielić. Niezależnie od tego, czy uczniowie skonstruują oczekiwane odpowiedzi od razu, czy też zbudują rozwiązania dla każdej części osobno, na pewno wiele przy tym nauczą się o postępowaniu w sytuacji, gdy
w organizmie nastąpi zakłócenie wydzielania insuliny.

W zajęciach wzajemnego nauczania często brakowało pytań dotyczących rezultatów doświadczeń, przybliżonych wyników obliczeń, związków przyczynowo-skutkowych, przewidywanego rozwoju sytuacji problemowej. Być może wynika to z rzadkiego stosowania metod aktywnych podczas zajęć lub też z braku przekonania uczniów, że tego rodzaju pytania są odpowiednie we wzajemnym nauczaniu.

Wykorzystanie multimediów       

Technologie informacyjne najczęściej stosowano podczas lekcji powtórzeniowej. Coraz więcej szkół posiada tablice interaktywne, które mogą wspomóc proces nauki, jednak nadal rzadko nauczyciele wykorzystują ich najbardziej przydatną cechę – interaktywność.

Uczniowie pod opieką Magdaleny Dróżdż-Korbyli z Zespołu Szkół we Wrzosowej przygotowali teleturniej „Choroby człowieka” za pomocą prezentacji Power Point. Praca składała się z kilkudziesięciu interaktywnych slajdów wyświetlanych na tablicy multimedialnej. Do zajęć tego typu wykorzystać można również komputer podłączony do projektora.

Uczniowie wykonali interaktywny test w programie do tworzenia stron internetowych. Taki test uczniowie mogli w dowolnej chwili wykonać w domu, sprawdzając od razu udzielone przez siebie odpowiedzi.

Największym zaskoczeniem było wykorzystanie platformy FRONTER, która umożliwia umieszczanie materiałów dydaktycznych i testów oraz ich analizę. Uczniowie Anny Jankowskiej z Gimnazjum im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Opatowie umieścili tam prezentację, a po kilku dniach interaktywny test, który rozwiązało 45 kolegów.

Platforma Fronter to narzędzia do nauki i współpracy w trybie on-line http://pl.fronter.info. Podobne testy można tworzyć samodzielnie wykorzystując system HotPotatoes: Instalacja, konfiguracja i spolszczenie HotPotatoes w serwisie „Web 2.0 w edukacji. Edukacja w Web 2.0” kwiecień 2011, http://www.enauczanie.com/narzedzia-web/hotpotatoes/instalacja-konfigura....

Doświadczenia we wzajemnym nauczaniu

Rzadko wykorzystywano we wzajemnym nauczaniu obserwacje i eksperymenty, co wynikać może z większej pracochłonności tego typu zadań oraz konieczności przygotowania odpowiedniego sprzętu, próbek, kart pracy, itd. Warto sugerować uczniom, aby doświadczenia wprowadzone we wzajemnym nauczaniu były proste. Michał Szczepanik z Gimnazjum im. K. K. Baczyńskiego w Poczesnej proponuje do wzajemnej nauki np.:

  • Obserwacje liści i systemów korzeniowych u roślin jedno- i dwuliściennych.
  • Obserwacje aparatu szparkowego.

 W tym celu liść pokrywa się lakierem do paznokci, a następnie zrywa się zastygniętą warstwę lakieru, (w której „odbite są” aparaty szparkowe).